Поиск
Шырав ĕçĕ:
Кирек епле машинӑна тунин тӗллевӗ те — машинӑна хускатма каякан ӗҫрен чи ытларах усӑллӑ ӗҫ илесси пулать.
Ансат механизмсем ҫинчи вӑйсен равновесийӗн условийӗсем тата вӑл механизмсем ҫинчи ӗҫсен законӗ // А.И. Иванов, Николай Степанов. Соколов И. И. Физика курсӗ. 1-мӗш пайӗ: Механика: вӑтам шкулӑн 8-мӗш класӗ валли / И. И. Соколов ; А. И. Ивановпа Н. С. Степанов куҫарнӑ. — Шупашкар: Чӑвашгосиздат, 1942. — 196 с.
Равновесин маларах кӑтартса панӑ тӗрлӗ тӗслӗхӗсене кӑтартакан ӳкерчӗксене пӑхса тухнӑ хыҫҫӑн ҫакна курма пулать: ҫирӗп равновеси чухне — йывӑрӑш центрӗ ҫак условисенче пулма пултаракан чи аялти положение, ҫирӗп мар равновеси чухне — чи ҫӳлти положение йышӑнса тӑрать, уйрӑмлӑхсӑр равновеси чухне — япала кирек епле положение йышӑнсан та, йывӑрӑш центрӗ яланах пӗр горизонтальлӗ тӳремҫи ҫинче пулать.
2. Япала йывӑрӑшӗн центрӗ // А.И. Иванов, Николай Степанов. Соколов И. И. Физика курсӗ. 1-мӗш пайӗ: Механика: вӑтам шкулӑн 8-мӗш класӗ валли / И. И. Соколов ; А. И. Ивановпа Н. С. Степанов куҫарнӑ. — Шупашкар: Чӑвашгосиздат, 1942. — 196 с.
Япалана йывӑрӑш вӑйӗн енӗ тӗлӗшпе кирек епле майлӑ ҫавӑрсан та, йывӑрӑш центрӗ япалара пӗр-пӗр паллӑ вырӑн йышӑнса тӑрать.
2. Япала йывӑрӑшӗн центрӗ // А.И. Иванов, Николай Степанов. Соколов И. И. Физика курсӗ. 1-мӗш пайӗ: Механика: вӑтам шкулӑн 8-мӗш класӗ валли / И. И. Соколов ; А. И. Ивановпа Н. С. Степанов куҫарнӑ. — Шупашкар: Чӑвашгосиздат, 1942. — 196 с.
Вӑй лекнӗ точкӑна япалан вӑйпа пӗр еннелли кирек хӑш точки тӗлне те куҫарма пулать.
1. Пӗр-пӗринпе шайлашса тӑракан вӑйсем // А.И. Иванов, Николай Степанов. Соколов И. И. Физика курсӗ. 1-мӗш пайӗ: Механика: вӑтам шкулӑн 8-мӗш класӗ валли / И. И. Соколов ; А. И. Ивановпа Н. С. Степанов куҫарнӑ. — Шупашкар: Чӑвашгосиздат, 1942. — 196 с.
Темиҫе вӑй тивекен япала пӗртикӗс тата тӳрӗ линипе куҫса пынӑ чухне кирек хӑҫан та ӑна тивекен вӑйсем пӗр-пӗринпе шайлашса тӑраҫҫӗ.
1. Пӗр-пӗринпе шайлашса тӑракан вӑйсем // А.И. Иванов, Николай Степанов. Соколов И. И. Физика курсӗ. 1-мӗш пайӗ: Механика: вӑтам шкулӑн 8-мӗш класӗ валли / И. И. Соколов ; А. И. Ивановпа Н. С. Степанов куҫарнӑ. — Шупашкар: Чӑвашгосиздат, 1942. — 196 с.
Ӳкнин ҫулӗн кирек хӑш точкинче те, сӑмахран Н — h ҫӳллӗшре тӑракан В точкӑра, потенциллӗ энерги, кинетикӑлла энерги, мӗншӗн тесен япала С точкӑран В точкӑна ҫитсе h ҫул кайнӑ тата хӑвӑртлӑх туяннӑ.
4. Механикӑлла энерги // А.И. Иванов, Николай Степанов. Соколов И. И. Физика курсӗ. 1-мӗш пайӗ: Механика: вӑтам шкулӑн 8-мӗш класӗ валли / И. И. Соколов ; А. И. Ивановпа Н. С. Степанов куҫарнӑ. — Шупашкар: Чӑвашгосиздат, 1942. — 196 с.
Ҫакна астӑвас пулать: потенциллӗ энерги вӑл тӗрӗссипе кирек хӑҫан та икӗ япала та пулин пӗрлешсе ҫыхӑнса тӑрсан анчах пулать, сӑмахран — ҫӳле ҫӗкленӗ чулпа ҫӗрӗн е икӗ магнитӑн: хӑпартнӑ чулӑн потенциллӗ энергийӗ ҫинчен ҫӗр тӗлӗшӗнчен илсе, пӗр магнитӑн потенциллӗ энергийӗ ҫинчен тепӗр магнит тӗлӗшӗнчен илсе калама условно анчах юрать.
4. Механикӑлла энерги // А.И. Иванов, Николай Степанов. Соколов И. И. Физика курсӗ. 1-мӗш пайӗ: Механика: вӑтам шкулӑн 8-мӗш класӗ валли / И. И. Соколов ; А. И. Ивановпа Н. С. Степанов куҫарнӑ. — Шупашкар: Чӑвашгосиздат, 1942. — 196 с.
Пӗве умӗнчи шывӑн, ту ҫинчи кӳллӗн, ҫумӑр пӗлӗчӗн, усӑнса тӑракан чул сӑртӑн, пӗтӗмпе илсе каласан — йывӑрӑш вӑйӗ пуснипе аяларах вырӑна ӳкме пултаракан кирек мӗнле япалан та потенцилле энерги пур.
4. Механикӑлла энерги // А.И. Иванов, Николай Степанов. Соколов И. И. Физика курсӗ. 1-мӗш пайӗ: Механика: вӑтам шкулӑн 8-мӗш класӗ валли / И. И. Соколов ; А. И. Ивановпа Н. С. Степанов куҫарнӑ. — Шупашкар: Чӑвашгосиздат, 1942. — 196 с.
3. Вӑй F=0 пулсан, урӑхла каласан, япала, хӑвӑртлӑх туянса, малалла куҫаракан вӑй тивмесӗрех, сӑмахран, ывӑтса янӑ кирек мӗнле япала пек, куҫса пырать пулсан, вара ҫакӑнтан:
4. Механикӑлла энерги // А.И. Иванов, Николай Степанов. Соколов И. И. Физика курсӗ. 1-мӗш пайӗ: Механика: вӑтам шкулӑн 8-мӗш класӗ валли / И. И. Соколов ; А. И. Ивановпа Н. С. Степанов куҫарнӑ. — Шупашкар: Чӑвашгосиздат, 1942. — 196 с.
Ӗҫ тунӑ чухне, кирек хӑҫанах та, куҫса пыракан япалана хӑйне куҫма чӑрмантаракан сопротивлени пулать, ҫак сопротивление вай ҫӗнтерсе пырать.
4. Механикӑлла энерги // А.И. Иванов, Николай Степанов. Соколов И. И. Физика курсӗ. 1-мӗш пайӗ: Механика: вӑтам шкулӑн 8-мӗш класӗ валли / И. И. Соколов ; А. И. Ивановпа Н. С. Степанов куҫарнӑ. — Шупашкар: Чӑвашгосиздат, 1942. — 196 с.
Физикӑра ӗҫ тесе пӗр япала тепӗрне куҫарнине кирек хӑшне те калаҫҫӗ.
4. Механикӑлла энерги // А.И. Иванов, Николай Степанов. Соколов И. И. Физика курсӗ. 1-мӗш пайӗ: Механика: вӑтам шкулӑн 8-мӗш класӗ валли / И. И. Соколов ; А. И. Ивановпа Н. С. Степанов куҫарнӑ. — Шупашкар: Чӑвашгосиздат, 1942. — 196 с.
Япала вертикаль тӑрӑх ӳкет-и, е кирек те мӗнле парабола тӑрӑх ӳкет-и, — пӗр горизонтальлӗ линирен тепӗр горизонтальлӗ лини ҫине ӳкнин вӑхӑчӗ пӗрех пулать.
3. Движенисене хушасси // А.И. Иванов, Николай Степанов. Соколов И. И. Физика курсӗ. 1-мӗш пайӗ: Механика: вӑтам шкулӑн 8-мӗш класӗ валли / И. И. Соколов ; А. И. Ивановпа Н. С. Степанов куҫарнӑ. — Шупашкар: Чӑвашгосиздат, 1942. — 196 с.
Ҫак вывод, тӳрӗ лини тӑрӑх пулакан икӗ пӗртикӗс движенин хӑвӑртлӑхӗсене хушас пирки каланӑскер, пур тӗрлӗ движенисемшӗн те тӗрӗс пулать, мӗншӗн тесессӗн хӑвӑртлӑха кирек хӑҫан та тӳрӗ лини татӑкӗпе кӑтартаҫҫӗ; движенисем пӗртикӗс движенисем пулмасан, вӗсен кашни самантри хӑвартлӑхӗсене улшӑнми хӑвӑртлӑхсем тесе шутлама пулать, вара, маларах кӑтартнӑ пек, хушма юрать.
3. Движенисене хушасси // А.И. Иванов, Николай Степанов. Соколов И. И. Физика курсӗ. 1-мӗш пайӗ: Механика: вӑтам шкулӑн 8-мӗш класӗ валли / И. И. Соколов ; А. И. Ивановпа Н. С. Степанов куҫарнӑ. — Шупашкар: Чӑвашгосиздат, 1942. — 196 с.
Мӗнрен те пулсан ҫакнӑ кире пуканӗ ҫинчен те, ҫын аллипе чӑмӑртанӑ кирек мӗнле япала ҫинчен те т. ыт. ҫинчен те ҫавӑн пекех калама пулать.
2. Ньютонӑн движени законӗсем // А.И. Иванов, Николай Степанов. Соколов И. И. Физика курсӗ. 1-мӗш пайӗ: Механика: вӑтам шкулӑн 8-мӗш класӗ валли / И. И. Соколов ; А. И. Ивановпа Н. С. Степанов куҫарнӑ. — Шупашкар: Чӑвашгосиздат, 1942. — 196 с.
Шӑтӑкран юхса тухакан шӗвекӗн кирек мӗнле пайӑрки те шӗвекӗн ытти масси пусни вӑйӗпе юхса тухаканскер, ҫав шӗвеке, унпа пӗрле савӑта та, хирӗҫле еннелле тивет, реакци тӑвать.
2. Ньютонӑн движени законӗсем // А.И. Иванов, Николай Степанов. Соколов И. И. Физика курсӗ. 1-мӗш пайӗ: Механика: вӑтам шкулӑн 8-мӗш класӗ валли / И. И. Соколов ; А. И. Ивановпа Н. С. Степанов куҫарнӑ. — Шупашкар: Чӑвашгосиздат, 1942. — 196 с.
Кирек мӗнле вутлӑ хӗҫпӑшалтан пенӗ чухне те (пӑшалтан, револьвертан, пулеметран, тупӑран пенӗ чухне) самӑй персе янӑ вӑхӑтра тупӑ калт хыҫалалла тапать («отдача» пулать), вӑл снаряд вӗҫсе кайнине хирӗҫле еннелле куҫса ларать.
2. Ньютонӑн движени законӗсем // А.И. Иванов, Николай Степанов. Соколов И. И. Физика курсӗ. 1-мӗш пайӗ: Механика: вӑтам шкулӑн 8-мӗш класӗ валли / И. И. Соколов ; А. И. Ивановпа Н. С. Степанов куҫарнӑ. — Шупашкар: Чӑвашгосиздат, 1942. — 196 с.
Действи пулсан, кирек хӑҫан та унпа тан тата ӑна хирӗҫле противодействи пулать, урӑхла — икӗ япалан взаимодействийӗсем пӗр-пӗринпе тан тата икӗ пӗр-пӗрне хирӗҫле еннелле пулаҫҫӗ.
2. Ньютонӑн движени законӗсем // А.И. Иванов, Николай Степанов. Соколов И. И. Физика курсӗ. 1-мӗш пайӗ: Механика: вӑтам шкулӑн 8-мӗш класӗ валли / И. И. Соколов ; А. И. Ивановпа Н. С. Степанов куҫарнӑ. — Шупашкар: Чӑвашгосиздат, 1942. — 196 с.
Икӗ япала пӗр-пӗрне тивни кирек хӑҫан та пысӑкӑш енчен пӗртан пулать, ен тӗлӗшӗнчен пӗр-пӗрне хирӗҫле пулать.
2. Ньютонӑн движени законӗсем // А.И. Иванов, Николай Степанов. Соколов И. И. Физика курсӗ. 1-мӗш пайӗ: Механика: вӑтам шкулӑн 8-мӗш класӗ валли / И. И. Соколов ; А. И. Ивановпа Н. С. Степанов куҫарнӑ. — Шупашкар: Чӑвашгосиздат, 1942. — 196 с.
Механикӑн виҫҫӗмӗш законӗ ҫакӑн пек шухӑша пӗлтерет: ҫутҫанталӑкра кирек хӑҫан та пӗр вӑхӑтрах икӗ япала пӗр-пӗрне тивеҫҫӗ; виҫҫӗмӗш закон тата ҫав икӗ действи пӗр-пӗринпе хисеп енчен мӗнле шайлашса тӑнине кӑтартать:
2. Ньютонӑн движени законӗсем // А.И. Иванов, Николай Степанов. Соколов И. И. Физика курсӗ. 1-мӗш пайӗ: Механика: вӑтам шкулӑн 8-мӗш класӗ валли / И. И. Соколов ; А. И. Ивановпа Н. С. Степанов куҫарнӑ. — Шупашкар: Чӑвашгосиздат, 1942. — 196 с.
Пӗр-пӗр трамвай ҫулӗ тӑрӑх малтан 10 мӑшӑр поезд ҫӳренӗ пултӑр; унтан 20 мӑшӑр поезд ҫӳреме тытӑннӑ пултӑр; капла ӗнтӗ кирек кам та калать: ку участокра поездсем ҫӳрени ӳсрӗ, икӗ хут ӳсрӗ, тет.
2. Ньютонӑн движени законӗсем // А.И. Иванов, Николай Степанов. Соколов И. И. Физика курсӗ. 1-мӗш пайӗ: Механика: вӑтам шкулӑн 8-мӗш класӗ валли / И. И. Соколов ; А. И. Ивановпа Н. С. Степанов куҫарнӑ. — Шупашкар: Чӑвашгосиздат, 1942. — 196 с.