Корпус чувашского языка

Типӗ ҫеҫенхирсем ҫӗр ӗҫлеме юрӑхлах мар, шӑварсан тата уяра чӑтакан ӳсентӑрансем суйласа аксан, унта тырӑ та, курӑк та лайӑх пулма пултарать.

Мало удобны сухие степи для земледелия, но при орошении и подборе засухоустойчивых растений они могут дать хорошие урожаи хлебов и кормовых трав.

Совет влаҫӗ ҫеҫенхирте куҫса ҫӳрекенсен пурӑнӑҫне аванлатас тӗлӗшпе тата ҫеҫенхирте выльӑх ӗрчетес ӗҫе хӑпартас тӗлӗшпе мӗн туни // Чӑваш кӗнеке издательстви. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 144 с.

Пулӑшма мар, вӑл ҫав ҫеҫенхирсенчи халӑха ҫаратса, пӗтерсе пынӑ: ҫеҫенхирсенче куҫса ҫӳрекенсенчен кӗтӳ кӗтмелли вырӑнсене турта-турта илнӗ, вӑл ҫӗрсене унта куҫса пыракан вырӑссене панӑ.

Наоборот, оно разоряло население сухих степей: оно отнимало у степных кочевников пастбища и землю отдавало русским переселенцам.

Типӗ ҫеҫенхирти халӑх Октябрьти социализмлӑ Аслӑ революциччен мӗнле пурӑннӑ // Чӑваш кӗнеке издательстви. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 144 с.

Унта ӗлӗк монахсем куҫса ҫӳрекен ҫынсене никам ӑнланман йӑласемпе пуҫ ҫавӑрнӑ.

Где монахи морочили кочевников таинственными и непонятными обрядами.

Калмыксен ҫеҫенхирӗсенче // Чӑваш кӗнеке издательстви. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 144 с.

Вӗсем пӗр-пӗр ҫӗрте кӗтӳ кӗтме юрӑхлӑ вырӑн тупаҫҫӗ те унта кӗҫҫе юртӑсем лартаҫҫӗ, вара выльӑх курӑка ҫисе пӗтериччен ҫавӑнта пурӑнаҫҫӗ.

Выберут где-нибудь подходящий участок в степи, установят войлочные палатки и живут здесь, пока скот не выест траву.

Типӗ ҫеҫенхирсенче пурӑнакан халӑх // Чӑваш кӗнеке издательстви. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 144 с.

Вӑл акӑ мӗнтен курӑнать: унта тӑварлӑ кӳлӗсем пит нумай, тӗллӗн-тӗллӗн тӑпрана витӗрех тӑвар каснӑ вырӑнсем тата тӑпра ӑшӗнче рак хуранӗсем те тӗл пулаҫҫӗ.

Об этом говорят многочисленные соленые озера, участки земли, пропитанные солью, и раковины, встречающиеся в земле.

Типӗ ҫеҫенхирти ҫутҫанталӑк // Чӑваш кӗнеке издательстви. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 144 с.

Хӗвелтухӑҫ еннелли типӗ ҫеҫенхирсен тепӗр ҫурри — сӑртлӑхра выртать, унта ҫӳллех мар тусем те пур.

Восточная половина — возвышенная равнина с невысокими горами.

Типӗ ҫеҫенхирти ҫутҫанталӑк // Чӑваш кӗнеке издательстви. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 144 с.

Унта взрыв тӑвакан веществосем хураҫҫӗ.

Закладывают взрывчатые вещества.

Ӗлӗкхипе хальхи Донбасс // Чӑваш кӗнеке издательстви. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 144 с.

Чухӑнланса ҫитнӗ хресченсем темиҫе вунӑ пин ҫын Донбасалла пухӑнса унта шахтёрсем тата металлурги завочӗсенчи рабочисем пулса тӑнӑ.

Десятки тысяч обнищавших крестьян сошлись сюда и стали шахтерами и рабочими металлургических заводов.

Ӗлӗкхипе хальхи Донбасс // Чӑваш кӗнеке издательстви. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 144 с.

Вӗсем Донбасри ҫӗрсене сутӑн илме пуҫланӑ, унта шахтӑсем чавтарма, металлурги завочӗсем лартма тытӑннӑ.

Стали скупать в Донбассе земли и строить шахты и металлургические заводы.

Ӗлӗкхипе хальхи Донбасс // Чӑваш кӗнеке издательстви. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 144 с.

Унта сурӑх кӗтӗвӗсем ҫеҫ ҫӳренӗ, вырӑнӗ-вырӑнӗпе тата тырӑ акнӑ лаптӑксем те тӗл пулкаланӑ.

Только стада овец паслись по ней, да местами попадались площади, засеянные хлебами.

Ӗлӗкхипе хальхи Донбасс // Чӑваш кӗнеке издательстви. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 144 с.

Тахӑҫан авал унта ҫуллахи вӑхӑтсенче хӗвелпе ӗнсе кайнӑ ҫеҫенхир кӑна пулнӑ, унта ҫын тавраш пулман.

В далекие времена здесь была безлюдная, летом выгоравшая от солнца степь.

Ӗлӗкхипе хальхи Донбасс // Чӑваш кӗнеке издательстви. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 144 с.

Унта тата ҫӗр айӗнчен кӑларакан пит кирлӗ усӑллӑ япаласем пур — нимрен ытла ҫӗркӑмрӑк тата тимер руди пит нумай.

В ее недрах залегают и важные полезные ископаемые — особенно много каменного угля и железной руды.

Ҫӗр айӗнчен кӑларакан усӑллӑ япаласемпе промышленность // Чӑваш кӗнеке издательстви. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 144 с.

Анатри Атӑл леш енчи ҫӗрсен географи карттийӗ те улшӑнса тӑрӗ — «пысӑк юханшывсем» тата «пӗчӗк шывсем» ӑна тӗрлӗ еннелле йӗрлесе кайӗҫ, унта «пӗчӗк кӳлӗсем» те, пысӑкрах «кӳлӗсем» те пулӗҫ.

Вскоре совершенно изменится географическая карта нижнего Заволжья — «реки» и «речки» пересекут ее в различных направлениях, появятся «озерки» и «озера».

Уяр ҫанталӑкпа кӗрешесси // Чӑваш кӗнеке издательстви. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 144 с.

Унта тыррине сортлаҫҫӗ.

Здесь зерно сортируют.

Ҫеҫенхирте тырӑ вырса пуҫтарнӑ чух // Чӑваш кӗнеке издательстви. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 144 с.

Унта авӑн ҫапмалли виҫӗ машина ӗҫлет, вӗсене тракторсем ӗҫлеттереҫҫӗ.

Работают три молотилки, приводимые в движение тракторами.

Ҫеҫенхирте тырӑ вырса пуҫтарнӑ чух // Чӑваш кӗнеке издательстви. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 144 с.

Эпир станцие кӗместпӗр — унта халӗ никам та ҫук.

Мы не заезжаем на станцию — теперь там пусто.

Ҫеҫенхирте тырӑ вырса пуҫтарнӑ чух // Чӑваш кӗнеке издательстви. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 144 с.

Унта пур ҫӗрте те тенӗ пекех машинӑсемпе ӗҫлеҫҫӗ: машинӑсемпе сухаласа акаҫҫӗ, тыррине те машинӑсемпех пуҫтарса кӗреҫҫӗ.

Вся работа в них — вспашка, посев и уборка урожая — ведется машинами.

Совет влаҫӗ вӑхӑтӗнче хура тӑпраллӑ ҫеҫенхирте ялхуҫалӑхӗ мӗнле ҫӗнелсе пырать // Чӑваш кӗнеке издательстви. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 144 с.

Авалтанпах унта ҫӗре кашни ҫулах ҫеҫенхирти ҫӑра курӑксем хупласа пынӑ.

Веками земля из года в год покрывалась густыми степными травами.

Хура тӑпраллӑ ҫеҫенхирти ҫутҫанталӑк // Чӑваш кӗнеке издательстви. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 144 с.

Кӑнтӑрла унта нимӗн сас-чӗвӗ те илтӗнмест.

Днем здесь не слышно ни одного звука.

Хура тӑпраллӑ ҫеҫенхирти ҫутҫанталӑк // Чӑваш кӗнеке издательстви. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 144 с.

Ун чухне унта ылтӑн тӗслӗ тулӑ уйӗсем пулман, пахчасем, хӗвелҫаврӑнӑш уйӗсем те пулман, ял тавраш та пулман.

Тогда не было золотистых полей пшеницы, не было бахчей, полей подсолнуха, не было даже селений.

Вӑрмансен зонинчен хура тӑпраллӑ ҫеҫенхирелле // Чӑваш кӗнеке издательстви. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 144 с.