Корпус чувашского языка

Ҫурҫӗр енчи тинӗспе Аслӑ ҫул хывас тесе, тата пирӗн поляр зонине пӗтӗмпех хамӑр алла ҫавӑрса илме май тӑвас тесе, темӗн чухлӗ совет ҫыннисем, моряксемпе тӗпчевҫӗсем Ҫурҫӗрти Пӑрлӑ океанри хаяр ҫанталӑкпа кӗрешеҫҫӗ.

У тех сотен советских работников, моряков и исследователей, которые бьются с суровой природой Ледовитого океана за Великий северный путь, за освоение нашей полярной зоны.

Ҫурҫӗрти тинӗс ҫулӗ // Чӑваш кӗнеке издательстви. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 144 с.

Сахалинӑн ҫурҫӗр енчи ҫур пайӗ Совет Союзӗ аллинче, кӑнтӑр енчи — Японин.

Северная половина Сахалина принадлежит Советскому Союзу, южная — Японии.

Тинӗс ҫинчи чикӗсем // Чӑваш кӗнеке издательстви. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 144 с.

Ҫурҫӗр енчи вӑтам тӑрӑхри ҫутҫанталӑка пит улӑштарнӑ.

Сильно изменена природа северного умеренного пояса.

Ҫурҫӗр енчи вӑтам тӑрӑхра ҫӗршыв пуянлӑхӗпе епле усӑ кураҫҫӗ // Никифор Ваҫанкка. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 132 с.

Ҫурҫӗр енчи вӑтам тӑрӑхра пурӑнакан нумай йышлӑ халӑх унти ҫӗршыв пуянлӑхӗпе чи авалтанах усӑ курса пурӑннӑ.

Уже с самых древних времен многочисленное население северного умеренного пояса пользуется его природными богатствами.

Ҫурҫӗр енчи вӑтам тӑрӑхра ҫӗршыв пуянлӑхӗпе епле усӑ кураҫҫӗ // Никифор Ваҫанкка. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 132 с.

Ҫӗр чӑмӑрӗ ҫинчи халӑх йышӗнчен ытларах пайӗ Ҫурҫӗр енчи вӑтам тӑрӑхра пурӑнать.

Большая часть населения земного шара живет в северном умеренном поясе.

Ҫурҫӗр енчи вӑтам тӑрӑхри чи паллӑ государствӑсем // Никифор Ваҫанкка. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 132 с.

Ҫурҫӗр енчи вӑтам тӑрӑхри ҫеҫенхирсенче хальхи вӑхӑтра сухаласа уй тунӑ.

Большая часть степей северного умеренного пояса в настоящее время превратилась в распаханные поля.

Ҫеҫенхирте // Никифор Ваҫанкка. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 132 с.

4. Ҫулталӑк вӑхӑчӗсенче хӑвӑр енчи ҫанталӑк епле улшӑннисене астуса илӗр.

4. Вспомните, как меняется по временам года погода вашей местности.

Поляр ункинчен тропик патне самолетпа кайни // Никифор Ваҫанкка. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 132 с.

1. Ӳсентӑран картти ҫинче ҫурҫӗр енчи вӑтам тӑрӑхра вӑрмансем, ҫеҫенхирсем тата ӗмӗр ешӗл йывӑҫ-курӑксем ӑҫта ӳснине пӑхӑр.

1. Посмотрите на карте растительности, где в северном умеренном поясе расположены леса, степи, где растут вечнозеленые растения.

Поляр ункинчен тропик патне самолетпа кайни // Никифор Ваҫанкка. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 132 с.

Ҫурҫӗр енчи вӑтам тӑрӑхӑн чи кӑнтӑрти пайӗнче, пӗрре те сивӗ пулман ҫӗрте, ӗмӗр ешӗл йывӑҫ-курӑксем ӳсеҫҫӗ.

В самой южной, теплой, части северного умеренного пояса, где почти не бывает морозов, растут вечнозеленые растения.

Поляр ункинчен тропик патне самолетпа кайни // Никифор Ваҫанкка. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 132 с.

Ҫурҫӗр енчи вӑтам тӑрӑхӑн сивӗрех пайӗнче Европа, Азия, Америка урлӑ вӑрмансем сарлака йӑрӑмӑн каҫса каяҫҫӗ.

В холодной части северного умеренного пояса через всю Европу, Азию и Америку широкой полосой идут леса.

Поляр ункинчен тропик патне самолетпа кайни // Никифор Ваҫанкка. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 132 с.

Вӗсен Ҫурҫӗрти Пӑрлӑ океан тинӗсӗсенче Союзӑн сурҫӗр енчи пур ҫыранӗсем тӑрӑх та ҫӳреҫҫӗ.

Они плавают в морях Северного Ледовитого океана вдоль всех северных берегов Союза.

Ледокол Ҫурҫӗрти Пӑрлӑ океан тинӗсӗсем тӑрӑх ҫӳрени // Никифор Ваҫанкка. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 132 с.

Карта ҫинче Африкӑн ҫурҫӗр енчи пайне тупӑр.

Найдите на карте северную часть Африки.

Пушхирте // Никифор Ваҫанкка. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 132 с.

Анчах ҫурҫӗр енчи ҫилсем вӗрсенех — каллех сивӗтет.

Но подуют северные ветры — и снова холодно.

Ҫулталӑк вӑхӑчӗсенче ҫанталӑк епле улшӑнса пырать // Никифор Ваҫанкка. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 132 с.

Кӑнтӑр-хӗвеланӑҫ енчи ҫил пулсан, ҫанталӑк ӑшӑтать, тӳпене хура пӗлӗтсем хупласа илеҫҫӗ.

При юго-западном ветре внезапно теплеет, небо покрывается облаками.

Ҫулталӑк вӑхӑчӗсенче ҫанталӑк епле улшӑнса пырать // Никифор Ваҫанкка. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 132 с.

Ҫил ҫанталӑка улшӑнтара-улшӑнтара тӑчӗ: хӗвеланӑҫ енчи ҫилсемпе кӑнтӑр-хӗвеланӑҫ енчи ҫилсем вӗрнӗ чух час-часах йӗпе-сапа пулатчӗ: ҫурҫӗр-хӗвелтухӑҫ енчи ҫилсем вӗрнӗ чух сивӗ е уяр ҫанталӑк пулатчӗ.

Ветер менял погоду: при западных и юго-западных ветрах часто выпадали осадки; при северовосточных ветрах устанавливалась сухая или холодная погода.

Эпир хамӑр шкулта ҫанталӑка епле сӑнаса пыни // Никифор Ваҫанкка. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 132 с.

1) Уйӑх хушшинче ҫурҫӗр енчи ҫилсем, ҫурҫӗр-хӗвелтухӑҫ енчи ҫилсем, кӑнтӑр-хӗвеланӑҫ енчи ҫилсем т. ыт. те миҫе хутчен вӗрнӗ.

1) Сколько раз в течение месяца дули северные ветры, северовосточные, юго-западные и другие.

Эпир хамӑр шкулта ҫанталӑка епле сӑнаса пыни // Никифор Ваҫанкка. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 132 с.

Ҫавӑн пекех тата кӑнтӑрти полушаринче те, сӑмахран, Африкӑн кӑн-тӑр енчи пӗр-пӗр вырӑна ҫаврашка ҫыпӑҫтарӑр.

Наклейте также кружок где-нибудь в южном полушарии, например на юге Африки.

Ҫӗрӗн ҫулталӑкри ҫавӑрӑнӑҫӗ // Никифор Ваҫанкка. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 132 с.

Вӑл аллисене аяккалла тӑсса яни тӑрӑх хӗвелтухӑҫ унтан хӑш енчи, хӗвеланӑҫ хӑш енчи курӑнать.

По направлению вытянутых в стороны рук наблюдателя видно, в какую сторону от него находится восток, в какую — запад.

Глобус ҫинче енсене епле пӗлмелле // Никифор Ваҫанкка. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 132 с.

2. Глобус тӑрӑх пӑхса пӗлӗр: ҫӗр чӑмӑрӗн кӑнтӑр енчи ҫуррине хӑш тӗнче пайӗсем, ҫурҫӗр енчинче хӑш тӗнче пайӗсем пур; экватор урлӑ хӑш тӗнче пайӗсем каҫса каяҫҫӗ.

2. Рассмотрите по глобусу, какие части света находятся в южном полушарии, какие — в северном; какие части света пересекаются экватором.

Полюссемпе экватор // Никифор Ваҫанкка. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 132 с.

Япала пӗр-пӗр вырӑнтан ҫурҫӗр енче тӑрать пулсан, ӑна хутӑн ҫӳл енчи хӗрринелле кӑтартаҫҫӗ; кӑнтӑр енче пулсан — аялалла; хӗвелтухӑҫ енче пулсан — хутӑн сылтӑм енчи хӗрринелле; хӗвеланӑҫ енче пулсан — сулахай енчи хӗрринелле.

на север от какого-нибудь пункта — по направлению к верхнему краю листа бумаги; на юг — к нижнему; на восток — по направлению к правому краю листа; на запад — к левому.

Чертеж ҫинче енсене мӗнле паллӑ тӑваҫҫӗ // Никифор Ваҫанкка. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 132 с.