Корпус чувашского языка

Ҫак туйӑм, ҫак ӗмӗт кашнинчех пулнӑ: акӑ Павловски набережнӑйра — сарнӑ чул ҫинче — йывӑр аманнӑ салтак выртать, — хӑй таврашӗнче пилӗкҫӗр салтак йынӑшса-ахлатса выртать пулин те, вӑл ҫапах та турӑран ҫӑлӑнӑҫ ыйтать, ҫӑлӑнӑҫ памасан, вилӗмне часрах ярччӗ, тет; иртсе пыракан генерала ҫул парас тесе, мӗнпур вӑйне пухса халӑх хушшине хӗсӗнсе кӗнӗ ополченец та хӑтӑласси ҫинчен ҫеҫ шухӑшлать; кӗпер урлӑ йӗркеллӗн, пӗрне-пӗри хӗстермесӗр каҫса тӑма хушса тӑракан генерал хӑй те часрах каҫса кайса хӑтӑласси ҫинчен ҫеҫ ӗмӗтленет; васкаса пыракан батальонпа пӑтрашӑнса кайнӑ матрос та — хӗссе хунипе сывлаймиех пулнӑ матрос та — ҫӑлӑнасси ҫинчен ҫеҫ шухӑшлать; акӑ кӗпер патне пӗр аманнӑ офицера носилкӑпа тӑватӑ салтак йӑтса килеҫҫӗ, кӗпер умӗнче халӑхӗ ытла пӑтрашӑнса тӑнипе вӗсем чарӑнса тӑчӗҫ, вара аманнӑ офицера вӗсем Николаевски батарея умне ҫӗр ҫине вырттарчӗҫ, апла пулин те — офицерӗ те, салтакӗсем те хӑтӑласси ҫинчен ҫеҫ шухӑшлаҫҫӗ; пӗр тупӑ умӗнче 16 ҫул ӗҫленӗ артиллерист та ҫаплах шухӑшлать, начальниксем ӑна туппине бухта тӗпне яма хушнӑ, вара вӑл юлташӗсене чӗннӗ те чӑнкӑ ҫырантан туппине шывалла тӗртнӗ, ҫакна вара вӑл мӗншӗн апла тума хушнине ниепле те ӑнланса илеймест; карапсене аркантарса яма бомбӑсем хурса хӑварнӑ флот ҫыннисем те — карапӗсем патӗнчен баркас ҫине ларса васкавлӑн ишсе каякан флот ҫыннисем те, — хӑтӑласси ҫинчен ҫеҫ шухӑшлаҫҫӗ.

Это чувство было и у смертельно раненного солдата, лежащего между пятьюстами такими же ранеными на каменном полу Павловской набережной и просящего Бога о смерти, и у ополченца, из последних сил втиснувшегося в плотную толпу, чтобы дать дорогу верхом проезжающему генералу, и у генерала, твердо распоряжающегося переправой и удерживающего торопливость солдат, и у матроса, попавшего в движущийся батальон, до лишения дыхания сдавленного колеблющейся толпой, и у раненого офицера, которого на носилках несли четыре солдата и, остановленные спершимся народом, положили наземь у Николаевской батареи, и у артиллериста, 16 лет служившего при своем орудии и, по непонятному для него приказанию начальства, сталкивающего орудие с помощью товарищей с крутого берега в бухту, и у флотских, только что выбивших закладки в кораблях и, бойко гребя, на баркасах отплывающих от них.

27 // Василий Алагер, Стихван Шавли. Толстой Л.Н. Севастополь калавӗсем: калавсем. — Шупашкар: Чӑвашгосиздат, 1942. — 238 с.

Унӑн асаилӗвӗн пӗр сыпӑкӗпе сире те паллаштарам эппин: «...Вӑрҫа эпир 1941 ҫулхи утӑ уйӑхӗн 27-мӗшӗнче тухса кайрӑмӑр. Йӗпреҫе ҫитрӗмӗр, кунта лашасем пуҫтартӑмӑр та пуйӑса лартӑмӑр. Темиҫе кун кайнӑ хыҫҫӑн Мускава ҫитрӗмӗр. Тӗп хуларан Ленинград еннелле выртакан ҫул ҫинчи ҫар ҫыннисем хатӗрлекен Боровичи хулинче чарӑнтӑмӑр. Фронт валли пухнӑ лашасене шӑпах ҫавӑнта антарса хӑвартӑмӑр. Хамӑра Ленинграда илсе кайрӗҫ. Тӑван ҫӗршывпа Финлянди чиккине хӳтӗленӗ ҫӗрте тӑтӑмӑр, финсемпе ҫапӑҫӑва кӗме те тӳр килчӗ. 900 кун пынӑ блокадӑна та чӑтса ирттерме тиврӗ. Блокада ункине татса янӑ ҫӗре те хутшӑннӑ. 1943 ҫулта Синявино текен шурлӑхлӑ вырӑнта ҫапӑҫрӑм. Кунта 5 кун ӑша пӗр татӑк апат ямасӑр пурӑнтӑмӑр. Шӑпах ҫав тытӑҫура мана йывӑр амантрӗҫ. Госпитальте ҫур ҫул сывалма тиврӗ. Самайлансан фронта тепӗр хут ӑсантӑм. Эстоние, Литвана, Новгород, Псков хулисене ирӗке кӑларассишӗн пынӑ хӗрӳ ҫапӑҫусенче пултӑм. Пирӗн ҫарсем малаллах шурӗҫ, тӑшмана хӑваласа Польша ҫӗрне кӗтӗмӗр. Ӑна ирӗке кӑларнӑ хыҫҫӑн Хӗвелтухӑҫ Пруссие фашистсен тыткӑнӗнчен хӑтарма пырса ҫитрӗмӗр. Пӗррехинче /пуш уйӑхӗччӗ ун чухне/ Висла шывӗ урлӑ кимӗпе каҫнӑ чухне пирӗн ҫине нимӗҫ самолечӗсем бомба тӑкма тытӑнчӗҫ. Вӑйлӑ хум пырса ҫапнипе кимӗ ҫаврӑнса ӳкрӗ. 20 салтакран пӗр эпӗ кӑна чӗрӗ юлтӑм пуль. Мана салтак шинелӗ хӑтарса хӑварчӗ. Кимӗ ҫине лариччен тӳмесене вӗҫертсе янӑччӗ. Шинель шыв ҫинче ҫунат пекех сарӑлса выртрӗ, путма памасӑр анлӑ юханшыв урлӑ тӗрӗс-тӗкеллӗн ишсе каҫма пулӑшрӗ. Ҫыран хӗррине ҫитсен пӗр йывӑҫ тураттинчен ярса тытрӑм. Мана, вӑйран кайнӑскере, хамӑр салтаксем асӑрхарӗҫ, шывран тухма пулӑшрӗҫ. Витӗрех йӗпеннӗ тумтире улӑштарса тӑхӑнтартрӗҫ, ҫур черкке спирт ӗҫтерчӗҫ. Саперсен ушкӑнӗпе пӗрле тепӗр кимӗ ҫине ларса Висла урлӑ каҫрӑмӑр. Нимӗҫсене хӑваларӑмӑр. Кунта пысӑках мар завод пурччӗ /спирт завочӗ пулнӑ иккен-ха вӑл/. Ӑна фашист йыттисенчен туртса илессишӗн ир пуҫласа каҫченех ҫапӑҫрӑмӑр. Шӑпах ҫавӑнта пирӗн ҫарсен артиллерийӗ атакӑлама тытӑнчӗ. Эпир те, пехотӑрисем, тӑшман ҫине хӑюллӑн кӗрсе кайрӑмӑр. Мана кунта каллех амантрӗҫ, тепӗр 2 уйӑх госпитальте выртрӑм. Сывалсан Мурманск хулинчен эшелонпа Япони еннелле илсе кайрӗҫ, кунта Япони самурайӗсемпе тытӑҫма тиврӗ. 1945 ҫулхи чӳк уйӑхӗнче нумай хут аманнӑ салтаксене киле ямалли ҫинчен калакан приказ тухрӗ».

Помоги переводом

Салтак шинелӗ ҫӑлса хӑварнӑ // Роза ВЛАСОВА. «Хыпар», 2016, пуш, 18; 35-36№

Офицерсем салтакӑн ӑс-хакӑл ҫук тесе шутланӑ, ҫавӑнпа та салтак мӗн тунине, вӑл мӗнле хускалнине яланах асӑрхаса тӑма май пултӑр тесе, салтаксене пӗр йӗркене ӗретӗн-ӗретӗн тӑратса вӗрентнӗ.

в основе которой было именно это неверие в разум солдата, построенного в линии для того, чтобы офицеры могли постоянно наблюдать, руководить каждым движением солдат.

II сыпӑк // Куҫма Чулкаҫ, Иван Яковлев. Брагин М.Г. Фельдмаршал Кутузов. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1948. — 162 с.

Ҫавна илтсен ҫынсем пушшех савӑнса карӗҫ, салтака пӳрнесемпе чышма, кӗпинчен, саппунтан туртма, унпала качака такипе вылянӑ пек выляма тапратрӗҫ, ҫапла ӑна кӑнтӑрлахи апатчен аптӑратрӗҫ, апат ҫисессӗн, тахӑшӗ йывӑҫ кашӑк аври ҫине сӗткенне пӑрса илнӗ лимон татӑкки тӑхӑнтартса лартнӑ та ӑна салтак ҫурмӗ хыҫне саппун кантрисенчен ҫыхса янӑ: салтакӗ утать кашӑкӗ ун хыҫӗнче ҫапкаланса пырать, пурте ахӑлтатаҫҫӗ, а вӑл мӗнтен кулнине пӗлмесӗр, тытӑннӑ шӑши ҫури пек кускаласа ҫӳрет.

Это ещё более развеселило публику, солдата начали тыкать пальцами, дёргать за рубаху, за фартук, играя с ним, точно с козлом, и так травили его до обеда, а пообедав, кто-то надел на ручку деревянной ложки кусок выжатого лимона и привязал за спиной солдата к тесёмкам его фартука; солдат идёт, ложка болтается сзади него, все хохочут, а он — суетится, как пойманный мышонок, не понимая, что вызывает смех.

VI. // Феодосия Ишетер. Горький М. Ҫынсем патӗнче: повесть. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 256 с.

Салтак, чӑн-чӑн салтак, Кавказ салтакӗ.

Солдат, самый настоящий солдат, кавказский.

I. // Феодосия Ишетер. Горький М. Ҫынсем патӗнче: повесть. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 256 с.

Ун куҫне умлӑн-хыҫлӑн вӗлтлетсе иртекен салтаксем курӑнса кайнӑ пек пулчӗҫ — вара вӑл вӗсене ним ӑнланмасӑр-тумасӑрах шутлама тытӑнчӗ: «пӗр салтак, иккӗ, виҫӗ салтак, акӑ тата шинель аркисене ҫӳлелле тавӑрса ҫыхнӑ офицер», шухӑшласа илчӗ вӑл; унтан вара ун куҫне ҫиҫӗм йӑлтлатса илни курӑнчӗ, вӑл вара, кӑна мӗнпе пӗреҫҫӗ-ши, мортира-ши ку, тупӑ-ши? тесе шухӑшласа илчӗ.

В глазах его мелькали солдаты — и он бессознательно считал их: «Один, два, три солдата, а вот в подвернутой шинели офицер», — думал он; потом молния блеснула в его глазах, и он думал, из чего это выстрелили: из мортиры или из пушки?

12 // Василий Алагер, Стихван Шавли. Толстой Л.Н. Севастополь калавӗсем: калавсем. — Шупашкар: Чӑвашгосиздат, 1942. — 238 с.

Унтан вара кашни ҫартан тата тепрер салтак кӑларса тӑратас, унтан 3-мӗшне, 4-мӗшне т. ыт. те ҫапла вара, хире-хирӗҫ ҫапӑҫакан кашни ҫарта пӗрер салтак ҫеҫ юличченех ҫапла туса пырас (кунта ӗнтӗ хире хирӗҫ ҫапӑҫакан ҫарсен вӑйӗсем иккӗшӗн те пӗр тан пулни кирлӗ тейӗпӗр, салтаксен хисепӗ вӗсен пахалӑхӗпе улшӑнма пултартӑр).

Потом выслать другого, с каждой стороны, потом 3-го, 4-го и т. д., до тех пор, пока осталось бы по одному солдату в каждой армии (предполагая, что армии равносильны и что количество было бы заменяемо качеством).

1 // Василий Алагер, Стихван Шавли. Толстой Л.Н. Севастополь калавӗсем: калавсем. — Шупашкар: Чӑвашгосиздат, 1942. — 238 с.

Кӑшт леререхре пысӑк площадь, унта темӗнле, ҫав тери пысӑк пӗренесем, тупӑ станокӗсем йӑваланса выртаҫҫӗ, ҫавӑнтах, унта та кунта, салтаксем ҫывӑраҫҫӗ; лашасем тӑраҫҫӗ, лавсем, симӗспе сӑрланӑ орудисемпе ешчӗксем, салтак вӑййи вылямалли такансем; салтаксем, матроссем, офицерсем, хӗрарӑмсем, ача-пӑчасем, купцасем иртсе ҫӳреҫҫӗ; утӑ, чӑпта, пичӗке тиенӗ лавсем ирте-ирте каяҫҫӗ; пӗр-пӗр ҫӗртен ут утланнӑ казак е офицер иртсе каять, трантас ҫине ларнӑ генерал кӗрлеттерсе иртет.

Немного далее большая площадь, на которой валяются какие-то огромные брусья, пушечные станки, спящие солдаты; стоят лошади, повозки, зеленые орудия и ящики, пехотные кузла; двигаются солдаты, матросы, офицеры, женщины, дети, купцы; ездят телеги с сеном, с кулями и с бочками; кой-где проедут казак и офицер верхом, генерал на дрожках.

Севастополь декабрь уйӑхӗнче // Василий Алагер, Стихван Шавли. Толстой Л.Н. Севастополь калавӗсем: калавсем. — Шупашкар: Чӑвашгосиздат, 1942. — 238 с.

Паян Соколов ротмистра арестленӗ Австри салтакӗсем патне допрос тума яман — Германи салтакӗсен караулӗ унтан салтак депутачӗсен советӗнчен илнӗ разрешение ыйтнӑ.

Сегодня ротмистр Соколов не был допущен к допросу к арестованным австрийским солдатам — германский караул потребовал от него разрешения совета солдатских депутатов.

Вуниккӗмӗш сыпӑк // Николай Степанов. Герасимов, Е. Щорс: [тулли мар вӑтам шкулсем валли] / Е. Герасимов, М. Эрлих; Н. Степанов куҫарнӑ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1940. — 208 с.

Иманус ҫакна лайӑх пӗлсе тӑнӑ: Симурден республика влаҫӗсенчен темиҫе хутчен те ыйтнипе, Говэнӑн халӗ тӑватӑ пин те пилӗкҫӗр салтак шутланать, унта Наци гварди салтакӗсем те, ахаль салтаксем те пур.

Впрочем, Иманус и впрямь был хорошо осведомлен; благодаря настойчивым требованиям Симурдэна Говэн имел под ружьем четыре с половиной тысячи человек: частично солдат национальной гвардии, частично из линейных полков.

ХI. Курма пӳрни пекех хӑрушӑ // Михаил Рубцов. Гюго Виктор. Тӑхӑрвун виҫҫӗмӗш ҫул: роман. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1958. — 282 с.

Боеприпассем тиенӗ поезд рельсӑсенчен тухса ҫӗмӗрӗлни (ку ӗҫ чугун ҫул кивелнӗ пирки пулнӑ пулмалла), «Германи» ятлӑ полкра виҫӗ салтак япӑх апат ҫисе чирлени, ҫав полкранах икӗ салтак ҫухални (лешсем ҫартан тарса кайнӑ пулнӑ) — ҫак япаласене пурне те дивизири салтаксемпе офицерсем леш «симӗс шуйттансен» ӗҫӗ тесе шутланӑ.

Крушение поезда с боеприпасами, происшедшее скорее всего из-за ветхости железнодорожного полотна, отравление трех солдат полка «Германия» недоброкачественной пищей, исчезновение двух солдат того же полка, дезертировавших из армии, — все эти случаи молва тоже отнесла за счет деятельности «зеленых призраков».

Вуннӑмӗш сыпӑк // Иван Васильев. Эммануил Казакевич. Ҫӑлтӑр: повесть; вырӑсларан И.С. Васильев куҫарнӑ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1950. — 1622 с.

«Ҫак рикша сасартӑк салтак пулса тӑрсан, акӑ ҫак салтаках кӳме туртса чупас пулсан, ӗлӗк рикша пулнӑ ҫын, паллах, ӗлӗк салтак пулнӑ ҫынна, хӑйне леш хӗненӗ пекех, хӗртнӗ пулӗччӗ.

Если бы рикша стал солдатом, а солдат тащил коляску, то бывший рикша, вероятно, так же бил бы бывшего солдата.

Ҫу уявӗ // Михаил Рубцов. Лу Синь. Калавсем. Чӑваш АССР государство издательстви, 1954. — 31–44 стр.

Салтакра, хуть чи-чи пӗчӗк кӑна пулсан та, укҫасӑр пурӑнма питӗ йывӑр: ни чей, ни сахӑр ҫук, супӑнне те пулсан илейместӗн, вӑхӑтран вӑхӑта взводпа отделени командирӗсене салтаксен буфетӗнче ҫутӑ эрехпе хӑналамалла-ха тата, салтак шалӑвӗ вара пӗтӗмпех — уйӑхне ҫирӗм икӗ пус ҫурӑ — ҫав начальствӑна парнесем кӳнӗ ҫӗре кайса пырать.

Без денег же, хоть самых маленьких, тяжело живется в солдатах: нет ни чаю, ни сахару, не на что купить даже мыла, необходимо время от времени угощать взводного и отделенного водкой в солдатском буфете, все солдатское жалованье — двадцать две с половиной копейки в месяц — идет на подарки этому начальству.

XVII // Антал Назул. Куприн, Александр Иванович. Тытӑҫу: повеҫсем; вырӑсларан Антал Назул куҫарнӑ. — Шупашкар: Чӑваш кӗнеке издательстви, 1978. — 144–392 с.

Шахвӑртса каласан, ҫавӑн пек роман авторӗ тылра ҫӳрекен салтака аса илтерет: унта салтак хӗрсем-хӗрарӑмсем, ача-пӑчасем умӗнче мухтанса ҫӳрет-ҫӳрет те, ҫапӑҫма патне ҫитсен, вута кӗме хӑраса чӗтрене ерет, ним тума аптраса, траншея тӗпне кукленсе ларать.

Помоги переводом

Аслӑ тӗллевпе ӑсталӑхшӑн // Александр Алга. «Тӑван Атӑл». — 1962, 3№ — 3–11 с.

Совет салтакӗсем вӑрҫӑра паттӑррӑн ҫапӑҫни ҫинчен каланӑ чух салтак амӑшӗсем, арӑмӗсем куҫӗсене шӑлкаласа тӑчӗҫ.

Помоги переводом

Вӑрҫӑ килӗрен ҫӳрерӗ // Алексей Афанасьев. А. А. Афанасьев. Юманлӑх ҫулҫӑ тӑкмарӗ: роман. — Шупашкар: Чӑваш кӗнеке издательстви, 1982. — 288 с.

Взвод командирӗ Ведерников аслӑ прапорщик мана: «Ачамккӑ, пӑхатӑп та, эсӗ тӑрӑшуллӑ салтак, хуть мӗнле ӗҫре те нормӑна тултаратӑн, тӗплӗ ӗҫлетӗн. Салтака киличчен лифтер пулнӑ, атя электрик ӗҫне кӳлӗн, — терӗ. — Эсӗ вырӑсла аран-аран пуплетӗн, саншӑн стройка ӗҫӗ чухах пулать. Професси ытларах илме тӑрӑш».

Помоги переводом

Асамлӑ ҫул // Юрий Исаев. Исаев Ю.Н. Ҫӗнӗ касӑн шухӑ яшӗсем: калавсем, асаилӳ, тӗрленчӗксем. — Шупашкар: Чӑваш кӗнеке издательстви, 2023. — 149 с. — 54–62 с.

«Кил ӑшши, Тӑван ҫӗршыв юратӑвӗ, ачасен саламӗ салтаксене ҫӗнтерме хавхалантарать, вӑй парать», - терӗ салтак амӑшӗ.

Помоги переводом

Вӑй паракан ҫырусем // Л.МИРОНОВА. https://putpobedy.ru/publikatsii/13456-v ... an-cyrusem

Салтак ӳчӗн юлашкисемпе пӗрле унӑн котелокне тата саперсен кӗреҫине, ҫавӑн пекех тивӗҫлӗ наградӑсене илсе ӗлкӗреймен салтаксен паттӑрла ӗҫӗсене асӑнмалӑх ятарласа йышӑннӑ «Шагнувшие в бессмертие» медаль панӑ.

Помоги переводом

Сакӑр вунӑ ҫул иртсен салтак тӑван кӗтесӗнче ӗмӗрлӗх канлӗх тупрӗ // Ольга АНДРЕЕВА. https://ursassi.ru/articles/patriotizm/2 ... pr-3398106

«Салтак виҫкӗтеслӗхӗ» патриотла акци шайӗнче Пишпӳлекри 2-мӗш вӑтам шкулти, шкул ҫумӗнчи ҫуллахи лагере ҫӳрекенсен 4-мӗш отрядри ачасем «Салтак виҫкӗтеслӗхӗ» патриотла акцие хутшӑннӑ.

В рамках патриотической акции «Солдатский треугольник» ребята 4 отряда, посещающие пришкольный летний лагерь приняли участие в патриотической акции «Солдатский треугольник».

"Салтак виҫкӗтеслӗхӗ" акци // А.М. Маликова. https://sutasul.ru/articles/obshchestvo/ ... si-3394823

Хӗрӗх пӗрремӗш ҫулта, салтака илсенех, ҫав ҫуртра мунча кӗрсе салтак тумтирӗ тӑхӑннӑччӗ Мӗтрисем.

Помоги переводом

Курак Мӗтри // Юрий Скворцов. Скворцов, Ю. И. Ҫул юлташӗ: калавсемпе кӗске повеҫсем. — Шупашкар: Чӑваш кӗнеке издательстви, 1975. — 184 с. — 19–34 с.